nyepi

Al de hele week hoor ik mensen erover. Dit jaar zijn er maar liefst zes ogoh-ogoh: papier-maché monsterpoppen die in optocht door het dorp heen gaan. Dauna (14) heeft voor de derde keer verteld dat hij mee mag helpen het dingen te dragen op zijn schouders. Vandaar dat hij eerder weggaat vanavond, maar niet voordat hij het speciaal voor de gelegenheid gedrukte shirt laat zien. Sumarni (7) heeft beweerd dat de optocht zo snel gaat dat ik geen fotos kan nemen want dan moet je heel hard rennen en word je moe. Enfin, het leeft nog al en ook op mijn wekelijkse brommertocht naar Singaraja heb ik in andere dorpen regelmatig een reus met een anonimiserend lapje voor het hoofd gezien. Ik raadpleeg de zogenaamde Bijbel van Bali: Island of Bali geschreven door Miguel Covarrubias, in 1937 uitgegeven samen met korrelige zwart-wit fotos door zijn vrouw Rose. Overigens is die analogie met de bijbel volgens mij alleen maar gekozen omdat het zo lekker allitereert met die twee B’s. Het is meer een soort Encyclopedie van Bali met allerlei culturele informatie, maar dat klinkt voor de meesten iets minder pakkend. Ik lees dat eens per jaar alle boze geesten worden uitgedreven, gevolgd door een dag van stilte. Deze stiltedag heet Nyepi. Het valt op de eerste dag, dwz de donkere maan van de negende maand, maar wordt desalniettemin als het begin van het nieuwe jaar gezien. Verwarrend, bovendien: was Galungan niet al het nieuwe jaar? Ah, dat is ieder half jaar, maar dan met 6 maanden van 35 dagen. Deze periode was voor dat de zonne-maankalender werd overgenomen dan toch wel weer het echte Balinese jaar. Het heet een wukujaar, maar het heeft echter geen maanden. Volgen jullie het nog? Dit Balinese wukujaar heeft alleen weken (wukus) waarvan de meest gebruikte vijf, drie of zes dagen duren. Ok, bijvoorbeeld de markt in Tamblan (twee dorpen verderop) is iedere 3 dagen. Hieraan parallel lopen ook nog weken van een dag tot en met 10 dagen. Het wukujaar heeft trouwens ook een mythische verklaring die erg aan het verhaal van Oedipus doet denken. Man trouwt - na jarenlang geen contact - met zijn moeder en tante, vervolgens doodt Wisnu iedere zeven dagen een van zijn zoons/driekwartbroers en tot slot Watu Gunung zelf en zijn vrouwen. En kijk het klopt! 7 dagen x (27 vermoorde kinderen + 1 Oedipus + 2 vrouwen) = 210 dagen in een wukujaar. Het hele systeem is dus numeriek in plaats van gebaseerd op de stand van de zon, maan en sterren. En sommige van de feestdagen zijn nog gebaseerd op die oude kalender, terwijl andere worden bepaald door het wassen van de maan. Maar goed, voordat we het nieuwe ‘jaar’ in stilte binnentreden, moeten eerst nog de boze geesten worden uitgedreven.
Om 4 uur is het dorpsplein al behoorlijk vol. De ogoh-ogoh staan ieder op een stellage van bamboe. De pandettas (in ‘t wit) hebben zich verzamelt samen met hun ‘misdienaars en -dienaressen’ en offersstukjes met bloemen en fruit staan al klaar. De kleintjes houden een fakkel van bamboe en zakje brandstof vast en hebben schmink op de wangen. De tieners hebben zich duidelijk ook uitgedost voor de gelegenheid. Iedereen draagt een sarong, want hoewel een beetje maf heeft het allemaal vooral een religieuse betekenis. Het gambelanorkest speelt en ik moet moeite doen om niet mee te deinen met de redelijk dominante gong, want de enige die ik dat verder nog zie doen is een van de dorpsgekken. Her en der wordt vuurwerk de kindermenigte in geschoten. Ik zie vrouwen emmers met water halen. Gelukkig, ook hier doen ze teminste nog enigszins aan brandveiligheid, denk ik even. Het hele plein bidt mee met de luidspreker en de priesterhulpjes komen langs met het water, we worden besprenkelt en krijgen rijst. Ik kan er niet direct bij dus krijg ook nog wat aangereikt door een man met kleinkind in spidermanpak. Hij zegt erbij dat het tegen de ogoh-ogoh beschermen zal. Dan wordt de eerste pop opgetilt door een groep van 20 jongens. Hij draait stuiterend drie rondjes op het plein, wordt nog eens exra besprenkelt met water door de pandetta en gaat de hoofdweg van het dorp in. De jongetjes die te jong zijn voor het sjouwen zijn aan het vuurspuwen. Een voor een gaan de ogoh-ogoh de lucht in. Het is een uitgelaten boel en de groepjes hebben ieder hun eigen t-shirts en eigen yel. Nadat alle 3 de straten van het dorp zijn aangedaan steken de kinderen de poppen in brand. Ayu is met me meegelopen maar is zichtbaar onder de indruk van de ogoh-ogoh en het vuur. Hoewel ze waarschijnlijk met haar 6 jaar nauwelijks iets ziet door de massa kinderen voor haar. Ik neem snel nog wat fotos en neem haar op mijn heup. Ze klemt haar stevige dijbeentjes om mijn middel en legt haar hoofd veilig op mijn schouder. In mijn sarong waggel ik stapje voor stapje weer bergop. Waar zijn heupen anders voor gemaakt?
Als ik naar huis loop kleurt de lucht grijsblauw met avondrood over de roestige golfplaten dakken van het dorp. Het lijkt net of iemand net voor zessen lui is geweest en voor beide van hetzelfde kleurenpalet gebruik heeft gemaakt. Ik kijk uit naar een paar paginas boek voordat ik in slaap val, maar ik heb nog niet gegeten of me opgefrist of ik heb heel mijn huis al weer vol visite die willen weten of de fotos goed gelukt zijn. Ik krijg plastic tasjes met pisang hijau (groene bananen), jeruk (sinaasappel/mandarijn?), fuji-appels, sabo en ook zogenaamd slangefruit. Deze laatste vrucht heeft daadwerkelijk een bruine schubbenschil als een slangenhuid en je moet uitkijken dat je je niet bezeerd als je hem opent. De binnenkant bevat knapperig, maar zoet aromatisch vruchtvlees. Ik haal wel altijd nog even het filterdunnevlies ervan af want dat is bitter. Ik kan de extra vitamines wel gebruiken want ik heb al een aantal dagen een nare kuch. Sabo is qua uiterlijk een soort kale kiwi en die je gemakkelijk open kunt duwen. Het vlees is vanillezoet en zachtromig. Het doet me soms in de verte aan cakebeslag denken. Morgen is het Nyepi en ik houd me aan de plaatselijke gebruiken: een dag stilte.